وزارت جهاد کشاورزي،سازمان جهاد کشاورزي منطقه جیرفت و کهنوج،مدیریت ترویج و مشارکت مردمی
نشریه ترویجی
تهیه و تنظیم:سمیه رنجبر، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزي شهید مقبلی جیرفت و کهنوج،علی خوشنام، کارشناس مرکز تحقیقات کشاورزي شهید مقبلی جیرفت و کهنوج،زمستان
بید سیب زمینی با نام علمی Phthorimaea operculellaپروانه اي از خانوادهGelechidae می باشد که موطن اصلی آن مناطق معتدلونیمه گرمسیري آمریکا است .این آفت در بسیاري از نقاط جهان از جمله نواحی جنوب اروپا، شمال و جنوب آفریقا، هند و استرالیا توسط نقل و انتقال غده هاي آلوده گسترش یافته است .آفت مذکور در سالهاي گذشته جزء آفات قرنطینه ایران محسوب می شده است امابراي اولین بار در مهرماه 1364 داخل غده
هاي سیب زمینی منطقه کرج مشاهده و توسط حبیبی گزارش شده است و بعد ازآن درفارس و اصفهان وبتدریج ازسایرنقاط کشورگزارش شده است. این آفت تقریبا از تمامی گیاهان خانواده Solanaceae تغذیه می کند و از جمله میزبانان آن علاوه بر سیب زمینی، بادمجان ، گوجه فرنگی ،فلفل ، و علفهاي هرز خانواده SolanaceaeشاملSolanum dulcamaraو S.nigrum می باشند.تخم هاي این حشره بیضی شکل و به طول 0/48 میلی متر می باشند و رنگ آنها ابتدا سفید رنگ و سپس زرد رنگ میشود.لاروها برنگ سفید وقسمت سر سیاه رنگ است. در مواردي لاروها در قسمت پشتی
صورتی تا خاکستري مایل به صورتی اند.این آفت داراي 4 سن لاروي است که 7/ 4و 5 /1،2،1/ طول بدن آنها به ترتیب 5میلی متر است .بید سیب زمینی یکی از آفات خطرناك سیب زمینی بویژه در انبار است و در بسیاري از مناطق معتدل و گرمسیر دنیا انتشار دارد . بیشترین خسارت آن حفر کانال در غده ها است . در ابتداي فعالیت آفت در مزرعه ، لاروها بصورت مینوز در سطح برگ میزبان خسارت می زنند . در مراحل بعدي و هنگام تشکیل غده ها با
ایجاد تونل در غده ها باعث می شو ند. در منطقه جیرفت و کهنوج این آفت بیشتر در کشت دوم سیب زمینی فعالیت دارد البته در صورت تاخیر در برداشت طرح استمرار سیب زمینی و گرمی هوا در ماههاي بهمن و اسفند خسارت قابل توجهی روي غده ها در مزرعه ایجاد می
شود. حشرات کامل در اسفندماه ظاهر شده و پس از جفتگیري روي اندام هاي هواییگیاه سیب زمینی تخم گذاري می کنند .
تخم ها به صورت تکی یا دسته اي در زیربرگها یا در سطح غده هایی که از خاك
بیرون آمده گذاشته می شوند. طول مرحله تخم 5 روز است .لاروهاي خارج شده از تخم ابتدا به صورتمینوز در سطح برگ و از پارانشیم برگها تغذیه می کنند. طول دوره لاروي به طور6 روز است.لاروها در چین و چروك برگهاي خشک و در خاك یا زیر اپیدرم برگها و یا در سطح غده ها به شفیره تبدیل می شوند. در انبار روي کیسه گونی هاي سیب زمینی یا داخل آنها و یا در کف انبار به شفیره تبدیلمی شوند.در کرج این آفت داراي 5 نسل می باشد.اما از آنجائیکه این آفت در انبار نیز به رشد خود ادامه می دهد تعداد نسل ها 12-6 در سال گزارش شده است.دشمنان طبیعی بید سیب زمینی روي
مراحل تخم ،لارو و شفیره آن فعالیت دارند و بیشتر زمانی که آفت در ح ال تغذیه از اندام هاي هوایی گیاه میزبان است ، آن را مورد حمله قرار می دهند.
با توجه به اینکه کانون اولیه شیوع آفت در مزرعه و روي غده ها می باشد لذا بهترین روش پیشگیري و کنترل آفت، جلوگیري از آلوده شدن غده ها در مزرعه می باشد چرا که اگر غده هاي سالم به انبار منتقلشوند دیگر منبع آلودگی وجود ندارد.براي جلوگیري از آلودگی غده ها در مزرعه باید اقدامات زراعی زیر را انجام داد:-1 استفاده از ارقام مقاوم مانند سانته و ساتینا.استفاده از غده هاي سالم و عاري از آلودگی به بید سیب زمینی-3 جمع آوري و حذف بقایاي آلوده به بید سیب زمینی و رعایت تناوب زراعی 15cm) -4 ) عمق کاشت مناسب -5 خاکدهی پاي بوته ها(در دو نوبت، یکی
همزمان یا بعد از خروج ساقه از خاك و مرحله دوم قبل از ایجاد پوشش کامل در مزرعه) -6 تنظیم دور آبیاري و حفظ رطوبت خاك بخصوص در اواخر دوره رشد گیاه و جلوگیري از سله بستن خاكشکار و انهدام شپ پره ها بوسیله تله هاي نوري و فرمونی (در روش نصب تله فرمونی در مزرعه، 30 تله به ازاء هر هکتار به ترتیب 20 تله در امتداد دو قطر مزرعه و 10 تله در خط میانی مزرعه به فاصله 10 متر از هم و در 40 cm از سطح مزرعه استفاده می شود). ارتفاع -8 برداشت به مو قع محصول قبل از خشک شدن کامل شاخ و برگ گیاه و انتقال سریع آن به انبار -9 یخ ابَ زمستانه در مناطق معتدل وسردسیر10 در صورت آلودگی شدید برگهاي سیب زمینی به بید در مزرعه ودر هنگام فعالیت مینوزي آفت استفاده از سموم فسفره نفوذي مثل آوانت و دیازینون و غیره با نظر کارشناسان مربوطه توصیه می شود.رعایت اصول زراعی گفته شده خسارت
آفت را به حداقل ممکن می رساند . ولیبراي انبار کردن سیب زمینی در انبار بایداقدامات بهداشتی زیر رعایت شود تا غدههاي بذري سالم و عاري از آلودگی باقی بمانند.تمیز و ضدعفونی کردن انبار با سموم تدخینی مانند اکتیلیک قبل از انتقال غده
ها به انبار-2 حتی المقدور از انبار کردن غده هاي داراي منشاء آلودگی هرچند کم در انبار جلوگیري شود ودر صورت اجبار باید غدههاي آلوده را با متیل بروم اید ضدعفونیکنیم ( مقدار مصرف آن 15 گرم متیلبرومید در هر متر مکعب آب و به مدت دو ساعت باعث مرگ و میر لاروهاي آفتمی شود) و یا ضد عفونی غده ها با حشرهکش کارباریل به مقدار 2 کیلوگرم در هر تن غده سیب زمینی-3 نگهداري غده ها در انبار و در دمايکمتر از 10 درجه سانتی گراد بین 6 تا 4 درجه سانتی گراد انجام شود.نصب توري ضد حشره در منافذ
ورودي هوا به داخل انبار-5 نصب تله هاي نوري و فرمونی برايشکار حشرات کامل (پروانه ها ) که واردانبار شده اند(تعداد تله فرمونی به ازاء هر 10متر مربع یک تله در ارتفاع 50cm بالاتر از سطح محصول انبار شده -6 در انبارهاي محلی ( مناطق سردسیر )می توان با پوشانید ن غده هاي سیبزمینی توسط شاخ و برگ گیاهانی مانند اکالیپتوس، ارس(اورس) و گونه اي نعناع (پیدونه) تاحد زیادي از ورود حشرات و یا فعالیت آنها جلوگیري کرد.در انبارهایی که غده ها براي بذر می
باشند استفاده از حشره کشهاي نفوذي مانند اکتلیک ، آوانت و دیازینون در فضايانبار و محیط اطراف آن تا حد زیادي ازآلودگی غده ها جلوگیري می کند.
منابع مورد استفاده:
-1 اسماعیلی،م., میرکریمی، 1. و آزمایش فرد، پ .
1370 . حشره شناسی کشاورزي ( حشرات) کنه ها،
جوندگان ونرم تنان زیان آور ) ومبارزه با آنها .
انتشارات دانشگاه تهران ، 552 ص.
-2 بهداد،ا. 1375 .دائرالمعارف گیاهپزشکی ایران .
.20- جلد سوم ،ص 37
-3 خورشیدي،ح،ر. 1375 . بررسی انتشار و تغییرات
جمعیت بید سیب زمینی در استان بوشهر . گزارش
نهایی طرح، مرکز تحقیقات کشاورزي بوشهر
-4 راندال،سی،راو. 1993 .(ترجمه شده ) . مدیریت
سلامت سیب زمینی . نشر هادیان.ص447
-5رنجبر،س وخوشنام،ع. 1386 . گزارش پژوهشی
طرح تحقیقاتی: بررسی میزان آلودگی و خسارت بید
سیب زمینی روي ارقام رایج سیب زمینی در مزرعه
و انبار در منطقه جیرفت
-6 عصاري، م. 1383 . شناسایی دشمنان طبیعی بید
سیب زمینی در شرایط صحرایی و انبار . گزارش
نهایی طرح تحقیقاتی.
7- Capinera,J.2001.Hand book of
vegetable pests. Academic press.
729 p.
8- Chavez, P. E., Jackson, M. T.
and Raman, K. V. 2004. The
breeding potential of wild potato
species resistant to the potato
tuber moth, Euphytica Journal,
Springer Netherlands. 39, 123-132
9- Haines, C. P. 1977. The potato
tuber the bibliographu of recent
hiterature and review of this
Biology and in storage. Tropical
products institute, London, 15 pp.