وزارت جهاد كشاورزي
سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي
نماتد طلايي سيب زميني
(پيشگيري و مبارزه)
موسسه تحقيقات گياهپزشكي كشور
معاونت آموزش و ترويج
نويسنده: صديقه فاطمي
ويرايش فني : مهران نظري
تهيه شده در: دفتر ترويج كشاورزي و منابع طبيعي و مؤسسه تحقيقات گياهپزشكي كشور
ناشر: نشرآموزش كشاورزي
هماهنگي چاپ: دفتر بسيج سازندگي و شبكه عاملين ترويج
شمارگان: 2000 جلد
نوبت چاپ: اول / 1393
مخاطبان نشريه
كشاورزان سيب زميني كار
كارشناسان زراعت سبزي و صيفي
اهداف آموزشي
* آشنايي با يكي از مهمترين آفات سيبزميني در جهان
*آشنايي با نحوه زندگي، تخريب ميزبان سيب زميني
و علائم خسارت روي گياه و در مزرعه
*آشنايي با نحوه پيشگيري و راهكارهاي كنترل نماتد
مقدمه
نماتد طلايي سيب زميني كه در ايران قبلا وجود نداشته است، براي اولين بار در
كشور در سال 1387 در شهرستان بهار استان همدان در جمعيت بالا و در سطح نسبتا وسيعي مشاهده شد.
نماتدهاي بيماري زاي گياهي موجودات كوچكي هستند كه در خاك وجود دارند و
از ريشه گياهان تغديه مي كنند و معمولاً فقط با ميكروسكوپ ديده مي شوند.
نماتدهاي سيستي سيب زميني شامل نماتد طلايي و نماتد شيري از خسارت زاترين
بيمارهاي سيب زميني در دنيا به شمار مي روند. اين نماتدها بومي امريكاي جنوبي اند و
به همراه سيب زميني از آنجا به ديگر كشورها منتقل شده اند.
نماتدها در خاك مستقيما به ريشه و غده سيب زميني حمله مي كنند و پس از
استقرار در بافت گياه، با تغديه و رشد و نمو مانع از جذب آب و مواد غذايي در گياه
مي شوند كه در نهايت كاهش رشد و محصول را به دنبال دارد. كشت مداوم سيب زمينييا ميزبانهاي ديگر نماتد مانند گوجه فرنگي و بادمجان موجب افزايش جمعيت نماتد و
تشديد بيماري زايي مي شود و حتي در مواقعي تعداد غده هاي سيب زميني برداشت شده
كمتر از غده هاي كاشته شده است.كاشت غده هاي آلوده در مزارع سالم و جاب ه جايي غده هاي آلوده به ساير مناطق غير
آلوده از موارد انتشار اين نماتدها بوده است.به دليل اهميتي كه اين نماتد بر كاهش توليد سيب زميني دارد، توصيه مي شود راههاي
شناسايي، انتشار، اصول پيشگيري و مبارزه با آن در سطح وسيع به اطلاع توليدكنندگان
برسد.
سيكل زندگي
ماده هاي جوان نماتد طلايي كروي شكل ابتدا شيري رنگ اند، سپس به رنگ زرد طلايي درمي آيند كه پس از مرگ، پوستشان ضخيم و قهوه اي تيره مي شود. اين مرحله سيست ناميده مي شود كه حاوي صدها تخم است. اندازه بدن ماده ها با قرار دادن 2 عدد كنار هم در حدود يك سانتي متر مي شود. پس از كاشت سيب زميني بر اثر ترشحات ريشه و نيز رطوبت، نوزادهاي كرمي شكل درون سيست ها كه در خاك قرار دارند ازسيست خارج و وارد ريشه ميشوند و پس از تغذيه و رشد كردن تبديل به نر و ماده مي شوند.نوزادها مي توانند به غده و استولون نيز حمله كنند . بدن ماده جوان متورم مي شود و نيمه انتهايي روي سطح ريشه نمايان مي شود كه در اين مرحله ماده شيري يا طلايي رنگ، شروع به تخم گذاري مي كند. پس از مرگ، ماده ها از ريشه جدا مي شوند و درون
خاك مي افتند و تبديل به سيست مي شوند كه در شرايط كم آبي، هواي سرد و گرم و
نكاشتن سيب زميني، تا سالهاي طولاني از تخمها محافظت مي كنند.
نشانه هاي بيماري
در مزرعه، مناطق آلوده به صورت لكه هايي با گياهان كم رشد، كوچك و زرد رنگ
ظاهر مي شود كه حالت تشنگي و كمبود مواد غذايي دارند و قبل از زمان برداشت، ساقه
و برگ ها خشك مي شوند. در صورت كاشت هر ساله سيب زميني ، آلودگي بيشتر
مي شود و تمام مزرعه را مي پوشاند. در حين رشد گياه، نماتدهاي ماده سفيد و يا طلايي
رنگ روي ريشه و غده هاي آلوده ديده مي شوند.
اهميت اقتصادي
زماني كه نماتدها وارد ريشه هاي جوان مي شوند با زخمي كردن ريشه و تغذيه از
آن مانع جذب آب و مواد غذايي مي شوند، در نتيجه گياه آلوده بر اثر كمبود مواد غذايي
كم رشد، كوچك و زرد رنگ مي شود و محصول كمتري مي دهد. اگر جمعيت نماتد به
دو تا پنج تخم در هر گرم خاك برسد ، كاشت سيب زميني مقرون به صرفه نخواهد بود
و كشاورز ضرر مي كند. در بعضي از كشورها براي هر 20 تخم در هر گرم خاك،
2 تن كاهش مي يابد و در بعضي از موارد تا 70 درصد از / محصول غده در حدود 5
محصول از بين مي رود.
راههاي انتشار
نماتدها توسط خاك آلوده، خاك همراه غده هاي سيب زميني، غده ها ي سيب زميني
آلوده، ماشين آلات كشاورزي، آبياري و حيوانات در هنگام چرا به مناطق مختلف
گسترش مي يابند.
پيشگيري
كاشت پي در پي سيب زميني در زمين آلوده موجب افزايش جمعيت نماتد و كاهش
محصول سيب زميني مي شود.
به دليل جديد بودن نماتد در ايران، توصيه مي شود قبل از كاشت سيب زميني ،
كشاورزان سراسر كشور ، نمونة خاك مزرعه شان را براي اطمينان از پاك بودن آن،
آزمايش كنند.
همچنين رعايت موارد زير در پيشگيري از ابتلاي محصول به اين بيماري توصيه
مي شود:
– كشت سيب زميني بذري حداقل هر سه سال يكبار
– كاشت غده هاي گواهي شدة سالم
– در صورت مشاهده علائم كم رشدي گياهان در مزرعه، آگاه ساختن مراكز كشاورزي ذي صلاح
اقدامات قرنطينه اي
در صورت مشاهده آلودگي اقدامات زير صورت گيرد:
– ممنوعيت كشت سيب زميني بذري در مزارع آلوده
– نابود كردن گياهان آلوده در مزرعه
– شستن ماشين آلات استفاده شده در منطقه آلوده با بخار آب يا فشار آب زياد
– ممنوعيت جابه جايي هر گونه خاك و مواد گياهي به خارج از منطقه آلوده
– ممنوعيت كشت غده هاي خوراكي براي بذر
– شستشوي غده هاي مصرفي براي خوراك
– بسته بندي غده ها در كيسه هاي يك بار مصرف
روشهاي مبارزه
در مزارع آلوده بسته به ميزان جمعيت نماتد طلايي، موارد ذيل براي كم كردن
جمعيت و خسارت نماتد توصيه مي شود:
– اعمال تناوب به مدت حداقل پنج سال
– كاشت ارقام مقاوم سيب زميني
– ضدعفوني كردن خاك قبل از كشت با سموم گازي مانند متام سديم
– ضدعفوني كردن خاك با استفاده از پوشش پلاستيكي در ماه هاي گرم تابستان به
مدت چهار تا شش هفته
خلاصه مطالب
نماتد طلايي سيب زميني كه قبلاً در ايران وجود نداشته است، براي اولين بار در
كشور در سال 1387 در شهرستان بهار استان همدان در جمعيت بالا و در سطح نسبتا وسيعي مشاهده شد. نماتد مزبور يكي از خسارت زاترين آفات سيب زميني در جهان
است. آلودگي هاي شديد مزرعه به اين بيماري ممكن است موجب كاهش بيش از 70
درصد از محصول سيب زميني شود . سيب زميني، بادمجان و گوجه فرنگي از ميزبانهاي
نماتد هستند.نماتد توسط خاك آلوده، غده هاي آلوده و ابزار كشاورزي جابه جا مي شود. هر ماده
تا 500 تخم مي گذارد و بعد از مرگ پوست آن ضخيم و تيره مي شود كه به آن سيست
گويند. تخمها درون سيست در خاك سالهاي زيادي زنده مي مانند . نماتد روي ريشه
به صورت اجسام شيري رنگ، زرد يا قهوه اي رنگ نمايان مي شود و گياهان در مزرعه
آلوده بر اثر كمبود مواد غذايي و آب، كوچك، كم رشد و زرد رنگ مي شوند.
استفاده از ارقام مقاوم، تناوب، ضدعفوني خاك با سموم نماتدكش يا آفتابدهي خاك
و رعايت نكات بهداشتي در كنترل نماتد مؤثر است.
منابع:
Marks. R. J. and Brodie.B.B. 1998. potato cyst nematode
Biology. Distribution and control. CAB International.Wallingford.UK. 135-152